سقوط از ارتفاع، برخورد جسم سنگین به سر، تصادف رانندگی، خونریزی های داخلی مغز و مسمومیت های شدید از دلایل مهم مرگ مغزی به شمار می روند که فرد در وضعیتی قرار می گیرد که به هیچ یک از تحریکات خارجی پاسخ نمی دهد و بدون استفاده از دستگاه تنفس مصنوعی، قادر به نفس کشیدن نیست. در این حالت، امکان بهبودی و بازگشت بیمار مرگ مغزی به زندگی به طور کامل از بین می رود و اینجاست که موضوع اهدای عضو مطرح می شود تا بیمار، نجات بخش جان دیگران شود.
به دلیل وجود فرهنگ ایثار در جامعه و افزایش آگاهی خانواده ها از اهدای عضو بیمار مرگ مغزی، این اتفاق بارها در حال رخ دادن است؛ اما اینکه اهدای عضو و نحوه عملی کردن آن، چه شرایطی دارد، موضوعی است که خبرنگار «مشعل» درباره آن به گفت وگو با عالیه کریمی، مسئول اهدای عضو و سرپرستار بخش آی سی یو داخلی بیمارستان نفت تهران نشسته است.
مرگ مغزی فردی که دچار این عارضه شده، برای وابستگان آن فرد که آنها را در شرایطی سخت برای تصمیم گیری قرار می دهد، موضوعی است حائز اهمیت؛ چون از سویی با این تصمیم به واقعیت و باوری تلخ به نام مرگ درباره عزیز خود رسیده اند که برای همیشه، باید با او وداع کنند و از سوی دیگر با اهدای اعضا، زندگی بخش دیگران باشند.
شرایط اهدای عضو
مسئول اهدای عضو و سرپرستار بخش آی سی یو داخلی بیمارستان نفت تهران، درباره اعلام مرگ مغزی بیمار با این توضیح که مرگ مغزی با ایجاد اشکال درساقه مغز به وجود می آید و بیمار بدون اتصال به دستگاه تنفسی، قادر به نفس کشیدن نیست،گفت: بیمارانی را که با ضربه شدید به سر در بیمارستان صنعت نفت بستری شده و سطح هوشیاری آنان ۳ تا ۵ باشد، به تیم پیوند دانشکده علوم پزشکی شهید بهشتی معرفی می کنیم. در این وضعیت از بیمار، تست هایی نظیر نوار مغزی، تست آتروپین و تست آپنه گرفته می شود تا مسجل شود مرگ مغزی ایجاد شده است. در این صورت، تیم اعضای پیوند، بیمار را به مراکز خاص می برند. کریمی با تأکید بر اینکه در این مرحله، اعضای بدن فرد دچار مرگ مغزی قابل پیوند به بیماران نیازمند می شود، اظهار کرد: اهدای قلب، کلیه وکبد از جمله جوارح برای اهداست؛ اما به طورکلی هر آنچه از بیمار مرگ مغزی که بتواند درمانی بر دردهای دیگری باشد، قابل اهداست. به عنوان مثال با اهدای قرنیه چشم، می توان بینایی را به فردی که دچار صدمه شدید به چشم شده، بازگرداند. تاندون و غضروف باعث بازسازی اعضای آسیب دیده مربوط می شود. پیوند استخوان می تواند مانع قطع عضو در سرطان استخوان شود. دریچه قلب برای کودکان با بیماری مادرزادی دریچه ای و بزرگسالان با دریچه آسیب دیده به کار می رود. پیوند پوست، نجات بخش بیماران با سوختگی شدید است. پیوند مغز استخوان، تنها درمان ممکن در بعضی از سرطان های خون است. برخلاف عضو، بافت می تواند تا ۲۴ یا حتی ۴۸ ساعت بعد از مرگ فرد اهدا شود و حتی می توان آن را برای مدتی طولانی ذخیره کرد.
رضایت خانواده، شرط اصلی اهدای عضو
وی با یادآوری این موضوع که سال گذشته در این بیمارستان، ۵ مورد اهدای عضو صورت گرفته است، تأکید کرد: اعضای تیم پیوند، تنهاگروهی هستند که حق دارند با خانواده بیمار برای اهدای عضو صحبت کنند که این کادر، شامل متخصص پزشک قانونی، روانپزشک و فوق تخصص مغز و اعصاب است.
مسئول اهدای عضو بیمارستان نفت تهران گفت: رضایت خانواده ها در این زمینه، شرط اصلی است و تنها داشتن کارت عضویت اهدای عضو از سوی شخص کافی نیست. خوشبختانه با ارتقای آگاهی و دانش خانواده ها، بیشتر شاهد این اقدام خداپسندانه هستیم و با اهدای عضو، جان چند نفر دیگر نجات می یابد و به آنها زندگی دوباره بخشیده می شود. کریمی درباره نحوه دریافت کارت عضویت اهدای اعضا در بیمارستان صنعت نفت توضیح داد: در مناسبت های مختلف، از جمله روز «اهدای عضو» که ۳۱ اردیبهشت است، همکاران اعضای پیوند، کارت های اهدای عضو را میان علاقه مندان توزیع می کنند و آنها می توانند با واردکردن کد ملی خود در سایت اهدا، عضو شوند؛ اما باید در نظر داشت که داشتن کارت عضویت، سند قانونی و تنها شرط اهدا نیست و رضایت خانواده در اولویت قرار دارد. مسئول اهدای عضو بیمارستان نفت تهران تأکید کرد: به دلیل احتمال بروز شرایط خاص و اتفاق هایی، به هیچ عنوان ارتباطی میان خانواده اهدا کننده و گیرنده عضو برقرار نمی شود.
تاریخچه اهدای عضو در ایران و جهان
در تقویم رسمی کشورمان، ۳۱ اردیبهشت به نام روز «اهدای عضو، اهدای زندگی» نامگذاری شده است. آغاز پیدایش اهدای عضو در دنیا، به قرن دوم پیش از میلاد بازمی گردد. آن زمان طبیب هندی به نام «ساشروتا» سعی کرد پوست بینی بیماری را به صورت اتوگراف ترمیم کند که البته از موفقیت این عمل اطلاعاتی در دست نیست. بعدها یک طبیب ایتالیایی موفق شد این نوع پیوند را انجام دهد. او در پیوندهای بعدی نیز سعی کرد این کار را به صورت آلو گراف انجام دهد که البته ناموفق بود. «ادوارد زیروم» نیز در سال ۱۹۰۵ در جمهوری چک، نخستین پیوند قرنیه را روی انسان با موفقیت انجام داد. در دهه ۳۰ میلادی، نخستین پیوند به انسان به وسیله یک جراح اوکراینی صورت گرفت که البته ناکام ماند. در سال ۱۹۵۰ نیز نخستین پیوند کلیه موفقیت آمیز بود. در سال ۱۹۶۳ جیمز هاری، عمل پیوند ریه به یک بیمار مبتلا به سرطان را بخوبی انجام داد و در همان سال نیز یک پیوند کبد موفقیت آمیز انجام شد. در سال ۱۹۶۳ هم نخستین پیوند قلب از سوی«جیمز هاری» صورت گرفت.
تاریخچه اهدای عضو در ایران به سال ۱۳۱۴ بازمی گردد. در این سال، نخستین پیوند قرنیه چشم انجام شد. در ابتدا مردم هنوز با فرهنگ اهدای عضو ناآشنا بودند؛ اما به مرورزمان و به مدد تبلیغات فرهنگی و برگزاری جشن نفس که هر ساله با هدف تقدیر از خانواده اهداکنندگان اعضا برگزار می شود، تعداد بیشتری با عمل اهدای عضو آشنا شده و خواستار دریافت کارت اهدای عضو هستند. به این ترتیب، امروزه می توان از مرگ تعداد زیادی از هموطنان نیازمند پیوند عضو جلوگیری کرد.
در کشور ما، نخستین پیوند کلیه درسال ۱۳۴۷، پیوند مغز استخوان در سال ۱۳۷۰، اولین پیوند موفق روده باریک در سال ۱۳۷۱، همچنین نخستین پیوند موفق کبد و پیوند موفق قلب در سال ۱۳۷۲ و اولین پیوند پانکراس نیز در سال ۱۳۸۵ با اهدای عضو انجام شده است.