واحد آموزش و پژوهش بهداشت و درمان صنعت نفت گچساران در مقاله‌ای با توجه به شایع شدن بیماری آلزایمر در سنین مختلف جامعه، به ارائه مقاله‌ای در این زمینه و بیان راه‌های تشخیص و ارزیابی، علت‌ها و درمان این بیماری پرداخته است.
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی بهداشت و درمان صنعت نفت گچساران، شایع‌ترین علت دمانس بیماری آلزایمر است. دمانس یک نشانگان بالینی بوده که با یک سلسله علایم و نشانه‌ها شامل اختلال حافظه، اختلال زبان (تکلم)، تغییرات روان‌شناختی و روان‌پزشکی و اختلال در فعالیت‌های روزمره زندگی تظاهر می‌کند. بیماری آلزایمر یک بیماری ویژه است که حدود 6 از افراد بالای 65 سال را درگیر می‌کند و بروز آن با افزایش سن بیشتر می‌شود.مبتلایان به آلزایمر غالبا در حیطه مراقبت‌های اولیه شناسایی و درمان می‌شوند و ممکن است در این حیطه با دشواری‌های تشخیصی و درمانی روبه‌رو شوند. منافع بررسی و تشخیص زودهنگام بیماری آلزایمر عبارت‌اند از شروع تدریجی درمان‌های علامتی با دارو و آغاز حمایت روانی ـ اجتماعی همراه با درمان بیماری‌های همراه. در این مقاله تشخیص و درمان بیماری آلزایمر را (که از شواهد کارآزمایی‌های تصادفی شده شاهددار به دست آمده است) مرور می‌کنیم.
بیماری آلزایمر چیست؟
بیماری آلزایمر یک اختلال دژنراتیو مزمن و پیشرونده عصبی است که با سه گروه از علایم اولیه مشخص می‌شود. گروه اول (اختلال کارکرد شناختی) شامل از دست رفتن حافظه، دشواری زبان (تکلم)، و اختلال کارکرد اجرایی (که عبارت‌اند از، از دست رفتن مهارت‌های سطح بالا در تصمیم‌گیری و هماهنگی فکری) است. گروه دوم شامل علایم روانی و اختلالات رفتاری است ـ به عنوان مثال،افسردگی، توهم، هذیان، بی‌قراری که جمعا علایم غیرشناختی خوانده می‌شود. گروه سوم شامل اختلال در انجام فعالیت‌های زندگی روزمره است (اختلال در مهارت‌های پیچیده‌تر نظیر رانندگی و خرید کردن و مهارت‌های اولیه همچون لباس پوشیدن و غذا خوردن بدون کمک).علایم بیماری آلزایمر از علایم خفیف از دست رفتن حافظه تا دمانس بسیار شدید پیشرفت می‌کند(شکل1). همراهی بیماری عروقی و بیماری آلزایمر به‌طور پیشرونده از لحاظ بالینی، آسیب‌شناختی و اپیدمیولوژیک در حال شناسایی است.
ارتباط بین پیری طبیعی و بیماری آلزایمر چیست؟
مطالعات جمعیتی از پیری و شناخت نشان می‌دهد که اختلال در حوزه‌های چندگانه شناخت(1) چند سال قبل از تشخیص بالینی بیماری آلزایمر ایجاد می‌شود. این اختلال کارکرد شناختی مشاهده شده از نظر کیفی با آنچه که در پیری طبیعی دیده می‌شود تفاوتی ندارد که نشان می‌دهد این روند ادامه سیر پیری طبیعی به سمت دمانس پیش بالینی است. زوال کلی شناخت که حافظه و سایر جنبه‌های کارکرد شناختی را تحت تاثیر قرار می‌دهد (توانایی کلامی، مهارت‌های خاص بینایی، توجه و سرعت ادراک) تقریبا همیشه از علایم تظاهرکننده است.
جدول1. معیارهای تشخیصی اختلال خفیف شناختی
شکایت از اختلال در حافظه، ترجیحا توسط یک فرد مطلع اظهار شود
اختلال حافظه برای سن و تحصیلات
حفظ کارکرد کلی شناخت
طبیعی بودن فعالیت‌های زندگی روزمره
عدم وجود شواهد دمانس
تشابهات بسیاری در عملکرد شناختی در این مرحله با پیری طبیعی وجود دارد، و شواهد کمی نشان می‌دهد که این تغییرات در برخورد بالینی قابل شناسایی باشد. اگر فردی دارای علایم بیماری آلزایمر بوده و همزمان دارای علایم بیماری عروقی باشد، دارای علایم بیماری آلزایمر بوده و احتمال بروز علایم بالینی دمانس در وی 30 بیشتر است.بیماری آلزایمر چگونه تظاهر می‌کند؟از دست رفتن حافظه یافته‌ای همگانی است و در اکثریت قاطع موارد، اولین علامت است. شروع تدریجی از دست رفتن حافظه به این معنی است که این علایم بطور اشتباه به پیری طبیعی ربط داده شده و غالب اوقات فقط به صورت گذشته‌نگر و در زمان شروع بیماری آلزایمر قابل شناسایی است. شروع آن تدریجی است، و با از دست رفتن خفیف حافظه و دشواری در یافتن لغات تظاهر می‌یابد که این علایم در زندگی روزمره به درجاتی شایع است. تنها زمانی شک به دمانس مطرح می‌شود که این علایم بطور چشمگیر با فعالیت‌های اجتماعی و کاری تداخل می‌کند، و یا توسط سایرین شناسایی می‌شود (که احساس می‌کنند علایم در حال پیشرفت است). تغییرات احساسی شایع است، افسردگی ماژور در 32 - 24 از موارد، اضطراب در 27-17، بی‌تفاوتی (آپاتی) تاحدود 41 و هذیان در 23 رخ می‌دهد.
چگونه بیماری آلزایمر را تشخیص دهیم و ارزیابی کنیم؟
تشخیص بالینی بیماری آلزایمر از یک توالی منطقی تبعیت می‌کند: شرح حال باید شامل اخذ اطلاعات از یک فرد مطلع باشد؛ ارزیابی وضعیت ذهنی باید شامل یک آزمون معتبر کارکرد شناخت باشد؛ و معاینه فیزیکی باید بر نشانه‌های عروقی و عصبی تاکید داشته و تحقیقات تکمیلی انجام شود. ارزیابی دمانس روندی دو مرحله‌ای است. اولا، افتراق نشانگان دمانس از سایر اختلالاتی که ممکن است از آن تقلید کند نظیر افسردگی، دلیریوم و اختلال شناختی خفیف.
دوما، زمانی که نشانگان دمانس شناسایی شد، تشخیص زیر نوع آن حایز اهمیت است زیرا ممکن است نوع درمان احتمالی را تعیین کند. معیارهای کنونی برای علل اصلی دمانس (بیماری آلزایمر، دمانس عروقی، و دمانس اجسام لووی(1)) توسط دوبوا (Dubois) به خوبی خلاصه شده است.
علت بیماری آلزایمر چیست؟
علت بیماری آلزایمر نامشخص است، اما مطالعات مورد‌ـ‌شاهدی عوامل خطر متعددی را با آن مرتبط دانسته است از جمله: سن، سابقه فامیلی، وضعیت آپولیپوپروتئین(آپو) E4، آسیب به سر، افسردگی، پرفشاری خون، دیابت، کلسترول بالا، فیبریلاسیون دهلیزی، وجود آمبولی مغز، و فعالیت کم فیزیکی و شناختی (جدول2). برخی عوامل خطر بطور بالقوه قابل تعدیل‌اند.
پلاک‌های نوریتیک (یا پیری) و کلافه های نوروفیبریلار از یافته‌های اولیه بافت‌شناسی بیماری آلزایمر هستند؛ وجود پروتئین تائو(tau) فسفریله، شاه علامت پلاک‌های پیری و رسوب پروتئین‌های نامحلول آمیلیویید وجه مشخصه کلافه‌های نوروفیبریلار است. هر دو آنها با شدت علایم بالینی نشانگان دمانس مرتبط هستند (زمانیکه دانسیته [تراکم] آنها در سیناپس زیاد باشد، نشان‌دهنده از دست رفتن نورون‌ها است).
چه درمان‌هایی برای بیماری آلزایمر به کار می‌رود؟
هرچند در اینجا بر درمان بیماری آلزایمر تاکید می‌کنیم، صرفنظر از علت آن بسیاری از مداخلات روانی ـ اجتماعی برای نشانگان بالینی دمانس مناسب است.در طب بالینی، باید ابتدا درمان‌های غیردارویی امتحان شود، به ویژه زمانی که علایم سبب زجر و ناراحتی نشده و یا فرد یا اطرافیان وی را در معرض خطر قرار نمی‌دهد. لازم است مداخلات درمانی که برای فرد طراحی شده و با فرد مبتلا به دمانس و مراقبین وی سازگاری مناسبی دارد انتخاب شود. ممکن است ادامه مراقبت بالینی نیز مهم باشد زیرا امکان درک بهتر بیمار فراهم می‌شود. به عنوان مثال، آگاهی خود بیمار از تغییر در کارکرد شناختی با پیامدهای درمانی بهتر پس از بازتوانی شناخت (cognitive rehabilitation) همراه است، اما در بیمار مبتلا به بیماری آلزایمر ارزیابی آگاهی ممکن است دشوار باشد زیرا وی مشکلات خود را انکار می‌کند. پزشکان عمومی در جایگاه خوبی برای فهم بیماران خود قرار دارند و در مراقبت از بیماران مبتلا به آلزایمر همکاری میان متخصصان و پزشکان عمومی ضروری است.
درمان دارویی مهار‌کننده‌های کولین استراز اساس درمان دارویی بیماری آلزایمر را تشکیل می‌دهند
مرورهای کاکرین نشان می‌دهد که مهار‌کننده‌های کولین استراز تاثیر متوسط اما ارزشمندی در بهبود علایم جمع قلیلی از بیماران مبتلا به آلزایمر دارند و به خوبی تحمل می‌شود. تفاوت میان درمان فعال و دارونما در کارکرد شناختی حدود 3 نمره در مقیاس 70 نمره‌ای طی 6 ماه است. این تقریبا با کاهش مورد انتظار طی همان دوره معادل است. حدود 10 افرادی که دارو دریافت می‌کنند مشابه با افرادی که دارونما دریافت می‌کنند پاسخ می‌دهند. کارایی اصلی میان داروها مشابه است، و انتخاب دارو براساس آشنایی پزشک با دارو، دوز یک بار در روز دارو (کلیه سه داروی مهارکننده کولین استراز به شکل برچسب پوستی در دسترس هستند)، و توانایی دستکاری دوز دارو (Virastigmine) صورت می‌گیرد.ممانتین (memantia) یک آنتاگونیست نسبی گلوتاماترژیک است که در برخی کارآزمایی‌ها برای درمان مبتلایان به دمانس شدیدتر، اثربخش بوده است، اما مصرف آن در خدمات سلامت ملی انگلستان(1) به کارآزمایی‌های بالینی محدود شده است